Systemctl ile Servis Başlatma, Durdurma ve İzleme

Eskiden Linux sistemlerinde servis kontrolü init, SysVinit veya Upstart ile sağlanırdı. Zamanla bu yapıların yerini daha gelişmiş ve kapsamlı bir çözüm olan systemd almıştır. systemd, sistem açılışında devreye girerek servislerin, mount noktalarının, swap alanlarının ve oturumların yönetimini üstlenir. Hızlı başlangıç süresi sunmasının yanı sıra servisler arası bağımlılıkları gözeterek doğru başlatma sırasını takip eder.

systemd, systemctl, journalctl, loginctl, nspawn, cgtop ve cgls gibi araçlarla kapsamlı yönetim imkânı sunar. Bu bütünleşik yapı, hem sistem yöneticilerinin işini kolaylaştırır hem de sistem performansını artırır. Özellikle Linux sistem logları, journalctl ile ayrıntılı şekilde analiz edilebilirken; arka planda çalışan servisleri izlemek veya uzun süren işlemleri kesintisiz yönetmek için Linux screen aracı oldukça işlevseldir. Bu bileşenlerin birlikte kullanımı, kararlı ve izlenebilir bir sunucu altyapısı sağlar.

Daemon, Socket ve Runlevel Nedir?

Daemon süreçleri, Linux sistemlerinin arka plan servisleridir. Bunlar, sistem önyükleme sırasında devreye girer ve kullanıcıdan bağımsız olarak işlem yapar. Örneğin sshd, uzaktan erişim sağlamak için sürekli çalışır. Genellikle isimleri d ile biter ve terminalde görünmeden arka planda hizmet sunar.

Sistem yapısında:

• Daemon: Sessizce çalışan servis işlemleri
• Socket: Bağlantı noktalarını dinleyen yapı
• Service: Bir veya birden fazla daemon’un sunduğu hizmet bütünü

Eski init tabanlı Linux sistemlerinde, çekirdek yüklendikten sonra init süreci başlar (PID 1) ve sistemin çalıştırılacağı runlevel bilgisini /etc/inittab dosyasından okur:

• 0: Sistemi durdur
• 1: Kurtarma modu
• 2-3: Çok kullanıcı, metin arayüzlü
• 5: Grafik mod
• 6: Yeniden başlat

systemd Unit Dosyaları ve Türleri

Systemd yapısı, “unit” olarak adlandırılan dosyalar aracılığıyla yapılandırılır. Her unit dosyası bir servis, mount noktası, hedef, zamanlayıcı ya da benzeri bir öğeyi tanımlar. Bu dosyalar genellikle /etc/systemd/system/ ya da /lib/systemd/system/ dizinlerinde yer alır.

En yaygın unit türleri şunlardır:

.service → Servisleri tanımlar

.socket → Socket’ler için yapılandırma içerir

.target → Birden çok servisin gruplandığı hedeflerdir

.mount → Disk bölümlerinin bağlanmasını tanımlar

.swap → Takas alanlarını yönetir

systemctl Komutları

Servisleri Başlatma ve Durdurma

Bir servisi başlatmak için start komutu kullanılır. Komut, sistemde değişiklik yapacağından sudo ile çalıştırılmalıdır.

sudo systemctl start application.service

Çalışmakta olan bir servisi durdurmak için stop komutu kullanılır:

sudo systemctl stop application.service

Servisi yeniden başlatmak için restart komutu verilir:

sudo systemctl restart application.service

systemctl Tüm Hizmetleri Listeleme

Sistemde şu anda çalışan ve yüklenmiş servisleri görmek için aşağıdaki komut kullanılabilir:

systemctl list-units

Sütun Adı	Açıklama
BİRİM (UNIT)	Hizmetin tanımlı olduğu birim dosyasının adıdır. Hizmetin nasıl çalıştırılacağını belirler.
AÇIKLAMA (DESCRIPTION)	Hizmet hakkında kısa bilgi verir.
LOAD	Birim dosyasının belleğe yüklenip yüklenmediğini gösterir.
ACTIVE	Hizmetin şu anda aktif (çalışır) olup olmadığını belirtir.
SUB	Hizmetin alt durumunu gösterir. Örneğin: çalışıyor, durdu, hata verdi gibi.

NOT: systemctl list-units komutu yalnızca aktif (çalışan) servisleri gösterir. Bu yüzden LOAD sütunu her zaman “loaded” olarak görünür.
Diğer, yani çalışmayan servisleri görmek için ekstra parametreler kullanmak gerekir.

systemctl ile Etkin Olmayan Hizmetleri Listeleme

Eğer sadece çalışmayan (durdurulmuş) servisleri görmek istiyorsanız, aşağıdaki komutu kullanabilirsiniz:

sudo systemctl list-units --type=service --state=inactive

systemctl ile Etkinleştirilmiş Hizmetleri Listeleme

Sistemde önyükleme sırasında otomatik olarak başlayan servisleri görmek için:

sudo systemctl list-unit-files --type=service --state=enabled

Klasik service ve chkconfig Komutlarına Alternatifler

Geleneksel Komut	systemd Karşılığı	Açıklama
service sshd start	systemctl start sshd.service	Servisi başlatır
service sshd stop	systemctl stop sshd.service	Servisi durdurur
chkconfig sshd on	systemctl enable sshd.service	Açılışta başlatır
chkconfig sshd off	systemctl disable sshd.service	Açılışta başlatmaz
chkconfig –list	systemctl list-unit-files –type=service	Tüm servisleri listeler

Sık Sorulan Sorular

Servisleri listelerken sadece çalışanları nasıl görebilirim?

systemctl list-units --type=service --state=active

.service uzantısı yazmadan komut çalışır mı?

Evet, systemctl komutları .service uzantısını otomatik olarak varsayar. Ancak netlik ve uyumluluk açısından uzantıyı yazmanız önerilir.

Varsayılan açılış hedefini (runlevel) nasıl öğrenebilirim?

systemctl get-default

Servisin sistem açılışında başlamasını nasıl sağlarım?

sudo systemctl enable servis_adi

systemd ile eski init sistemleri arasındaki fark nedir?

Eski sistemler sıralı çalışırken, systemd servisleri paralel başlatabilir, bağımlılık yönetimi yapabilir ve servis durumlarını daha etkili şekilde izleyebilir. Ayrıca journalctl ile birleşik bir günlükleme sistemi sunar.

Hangi dağıtımlar systemd kullanıyor?

Ubuntu, Debian, Fedora, CentOS, RHEL, SUSE, Arch Linux gibi birçok modern Linux dağıtımı artık varsayılan olarak systemd ile gelir.

Servis neden failed (başarısız) olur ve nasıl kontrol edilir?

Bir servis yapılandırma hatası, bağımlı servis eksikliği veya kaynak erişim problemi nedeniyle failed olabilir. Durumu görmek için:

systemctl status servis_adi